LINGUISTICA


CONSONANTES Y VOCALES

BILABIALES

Oclusiva simple
Oclusiva aspirada
Oclusiva glotalizada
Nasal
Semiconsonante


P
PH
P'
M
W


PAYA (dos), PIQAÑA (moler), PUSI (cuatro)
PHALA (soga), PHISQA (cinco), PHUYU (pluma)
P'AKIÑA (romper), P'IQI (cabeza), P'UJSA (harinoso)
MAYA (uno), MISTUÑA (salir), MURUÑA (cortar el pelo)
WAYRA (viento), WILA (sangre)

DENTALES

Oclusiva simple
Oclusiva aspirada
Oclusiva glotalizada


T
TH
T'


TAYKA (madre), TINKIÑA (caer), TUNU (ancestro)
THAKI (camino), THIXIÑA (freir), THUQTAÑA (saltar)
T'ANT'A (pan), T'IRI (cicatriz), T'UNARAÑA (desmenuzar)

ALVEOLARES

Fricativa
Nasal
Lateral
Vibrante


S
N
L
R


SARAÑA (ir), SIQT'AÑA (enfilar), SULLSUÑA (abortar)
NAYRA (ojo), NINA (fuego), NUWAÑA (golpear)
LARUÑA (reir), LIQT'AÑA (golpear), LURAÑA (hacer)
RAMA (cuota), RISAÑA (orar), RUWAÑA (suplicar)

PALATALES

Africada simple
Africada aspirada
Africada glotalizada
Nasal
Lateral
Semiconsonante


CH
CHH
CH'
Ñ
LL
Y


CHAWLLA (pescado), CHIWCHI (pollo), CHURAÑA (dar)
CHHALA (trueque), CHHIQA (ala), CHHURU (pico)
CH'AMA (fuerza), CH'IÑI (liendre), CH'UÑU (papa deshidratada)
ÑATUÑA (amasar), ÑIQ'I (barro), ÑUÑU (pecho)
LLAPHI (tibio), LLIXTI (eczema), LLUSK'A (liso)
YATIRI (sabio), YUQA (hijo)

VELARES

Oclusiva simple
Oclusiva aspirada
Oclusiva glotalizada
Nasal


K
KH
K'
J


KAYU (pie), KIMSA (tres), KUCHJATA (cortado)
KHARIÑA (cortar), KHITAÑA (despachar), KHUNU (nieve)
K'ALLK'U (agrio), K'ICHIÑA (pellizcar), K'UCHI (alegre)
JAYU (sal), JICHHU (paja), JUYPHI (helada)

POSTVELARES

Oclusiva simple
Oclusiva aspirada
Oclusiva glotalizada
Nasal


Q
QH
Q'
X


QALA (piedra), QINAYA (nube), QULLAÑA (curar)
QHARURU (mañana), QHIPT'AÑA (tardar), QHUYA (mina)
Q'AÑU (sucio), Q'ILLU (amarillo), Q'URAWA (honda)
XAXU (picante)



VOCALES

Anterior
Central
Posterior


I
A
U


IMAÑA (guardar), IMILLA (niña), IWXAÑA (aconsejar)
AMTAÑA (recordar), ARKAÑA (seguir), AWKI (papá)
UMA (agua), UTA (casa), UYWAÑA (criar)


puerta