ATUQ MARAN
Tuqsi purichkaran. Hinaspansi, chaypi maranqa kasqa. Hinaspas nin "¡Ah!", qamqa tiyalayachkallanki chaypi, mana imata ruwaspa. Ñuqaqa purichkani. Intiruta, wira-wirata, aychatapas mikhukuni purisqaypi. Chaypi maq’alaychkanki", nispansi nin atuqqa chay rumita.
Rumiqa, maransiyá kasqa, chaysi nin: "¡paqtataq! Amam ñuqawanqa churanakunkichu" "¿Iman qam laq’alachkanki chaypi tuta-p’unchaw? Rupayraq wayraraq chiriraq atichkasunki. Ñuqaqa chiriptinpas, mach’ayukuni. Paraptinpas, mach’ayukuni. Phuyuptinpas, mach’ayukunimá. Qamqa chayllapi kachkanki.
"¡Paqtataq!" Amam ñuqawanqa churanakunkichu" "¿Iman qam laq’alachkanki chaypi, tuta-p’unchaw? Rupahayraq wayraraq chirirq atichkasunki. Ñuqaqa chiriptinpas, mach’ayukuni. Paraptinpas, mach’ayukuni. Phuyuptinpas, mach’ayukunimá. Qamqa chayllapi lachkanki. "¡Paqtataq! Amam ñuqawanqa churanukunkichu. ¡Paqtataq! sipiruykiman" . Chaysi chaytataqsiyá muyuchkan. Chaysi, ¿Imam qamkunawan kachkan?" nispansi nin.
Chaysi atuqqa nin: "Kay laq’alayachkan". "¡Paqtataq! ¡Paqtataq!" nimunsi. "¿Imanawanmansi ñuqata?"
"Wawqicháy, wawqichay. "Riqsiyachiyyá qhari kasqaykita. A wer, ¿Imanasunkis kay?" Chaysi maranqa nin: "A wer ¿Imatam, imapim churanakuwaqchik?" "phawallasaqku. Phawasaq", nispansi atuqqa nin.
Chaysi niptinsi, maranqa, "¿Ya, imas qamri phawawaq? ¿Chakiyuqchu kanki? ¿Imam kanki? ¡Paqtataq! ¡chaymá! Paqtataq! Papachay nimuwankimanraq".
Chaysi ankaqa nin: "Bueno waskhachaymi kachkan. Waskhachaywan qamman, Cinturachaykimanta watarusayki. Marantapas watarullasuntaqyá". Kay urqup puntanpisyá chayqa kachkan.
Chaymantas, "A Wer ñuqaya riki ganarusaq kaytaqa. Phawayuspa aysakachayusqraq", nispansi nin atuqa rumitaqa.
Chaysi rumiqa nipun: "Aman ñuqawanqa churakamunkichu, ¡Paqtataq! Waqawaq yawartaraq, a wer".
Chaysi ankaqa watan qtuqtawan, rumitawan. Chayqa, uma musqukuspiyá kachkan, urqup uma muqunpi. "Chaymantas phawayunkichik, haqayman. Haqay lamarqucha kachkan, chayman chay ch’aki, ch’akiymantayá phawayunkichik. Chayqa, mayqinniykichikchá chayallan, chayman phawayunkichik unu tumakuq", nispansi nin.
Bueno, watarunsi. Chayqa maransiyá kasqa rueda hina, muyu. Chayqa phawayamunsiyá phawaylla, maranqa riki. Atuqtaqsi, "Ñas ¡Ay, waekicháy amaña! ¡Amaña kunanqa! ¡Yastañam, ganaruwachkankiña! ¡qalluypas lluqsiruwanqaña! ¡Sayallayña! ¡Sayallayña"
Chaysi riki, "¡Ah, chay niraykitaq!" Muyutaq karan rumi. Chayqa phaeayamuchkanyá riki. Chayqa atuqtaqa aysayampusqa, wañusqallataña. Chaypi tukukapusqa. |
EL ZORRO Y EL BATAN
Un zorro estaba caminando, y vio allí un batán grande. Dijo: "¡Ah!, tú estás sentado allí nomás, sin hacer nada. Yo camino por todas partes, y mientras camino, como carne gorda. Tú ni siquiera te mueves de allí", dijo el zorro a esa piedra.
La piedra era un batán, pues, y contestó: "¡Ajá! ¿Y què te importa a ti si yo estoy sentado aquí? ¿Quién te estaba hablando? Anda, anda". El zorro respondío: " ¿Y qué me vas ha hacer tú?"
"¡Cuidado! ¡No te metas conmigo!"
"¿Qué te crees, echado allí noche y día? El calor, el viento y el frío te azota. Yo, cuando hace frío, me meto a una guarida. Cuando llueve, me meto a una guarida. Si hace sol me meto a una guarida, pues. Tú te quedas allí nomás".
"¡Cuidado! No me fastidies. ¡ Cuidado, soy capaz de matarte!"
Un áquila estaba dando vueltas por allí, y dijo: "¿Qué tienen ustedes? El zorro dijo: "Este está echado allí".
"¡Cuidado! ¡Cuidado!"
"¿Qué me va a hacer a mí?"
"Hermanito, hermanito", dijo el águila. "Muestrale tu hombría. ¿Qué te va hacer éste?"
El batán respondió: "A ver. No te metas conmigo. "¡Cuidado! ¡Cuidado!"
El águila dijo: " No se peleen, pues. A ver, ¿cómo pueden desafiarse?"
"En una carrera quiero correr dijo el zorro.
El batán contestó: "¿Qué vas a correr tú? ¿Tienes tales piernas? ¿Qué te crees? ¡Cuidado! ¡Cuidado!, qué me vas a decir papito después".
El águila dijo: "Bueno, tengo aquí una soguita. Voy a amarrarte a la cintura, y amarraré el batán con la soga también".
Ellos estaban en la punta de un cerro.
El zorro dijo: " A ver. Voy a ganarle a éste, pues. Cuando corra, lo voy arrastrar.
La piedra contestó: "No te metas conmigo. Cuidado, que vas a llorar sangre después, a ver".
El águila amarró el zorro a la piedra. Ellos estaban en la punta de cerro, pues. "Ustedes tienen que correr de aquí hasta allá. Allá hay un lago. Les va a dar sed, pues, corriendo hasta allá. Vamos a ver quien llega primero. Corran allá para tomar agua".
Bueno, los amarro. El batán era redondo, pues, como una rueda. Entonces el batán se fue volando cuesta abajo, a toda carrera. El zorro gritó, " ¡Ya! ¡Ay hermanito, ya no! ¡Ya no! ¡Ya está, ya me ganaste! ¡ La lengua se me va ha salir! ¡Párate nomás, párate nomás!"
"¡Ah!, ¿no te lo dije?" La piedra era redonda, y estaba volando, pues. Arrastró al Zorro hasta matarlo. Allí terminó. |
COCA QUINTUCHA
Coca quintucha, hoja redonda
Coca quintucha, hoja redonda
Qamsi yachanki ñoqap vidayta
Kay runap llaqtampi waqallasqayta;
Qamsi yachanki ñuqap surtiyta
Kay runap llaqtampi llakillasqayta.
Mamallayta wachakuwasqa
Taytallayqa churillawasqa,
Para puyupi chawpichallampi
Para hina muyullanaypaq.
El sol eclipsa la luna mengua,
El sol eclipsa la luna mengua,
Por qué delito padezco tanto
Ñoqacho karqani mamay waqachiq.
Por qué delito padezco tanto
Ñoqacho karqani taytay llakichiq.
Panteón punkucha, fierro rejillas
Panteón punkucha, fierro rejillas,
Punkuchaykita kichaykullaway
Kuyasqay mamaywan tinkuy kunaypaq,
Punkuchaykita kichay kullaway
Wayllusqay taytaywan tupay kunaypaq.
Manaña chaypi tinkullaspayqa
Manaña chaypi tupallaspayqa
Sintimintuyta willakuykusay
sipulturanman asuykullaspay |
COCA QUINTO
Coquita de hoja redonda
tú conoces mi vida,
lo que lloro en tierras extrañas
lo que padezco en otros lugares.
Mi madre me dío a luz
mi padre me engendró
entre nubes y aguaceros,
para vagar como la nube
para llorar a mi madre
ni hice sufrir a mi padre
Cementerio de rejas de fierro
abre tus puertas
para visitar a mi madre
y encontrarme con mi padre.
Si no estuviesen allí
si ya no los viera jamás
acercándome a sus tumbas
mi sentimiento depositaré.
|